گفت و گو با آیة اللّه ابراهیم امینی

حکومت اسلامی: مجلس خبرگان تاکنون چند دوره برگزار کرده و در چه سال هایی تشکیل شده است؟
آیة اللّه امینی: مجلس خبرگان تاکنون دو دوره داشته: دوره اوّل از تیرماه 1362 بوده است و دوره دوّم هم از اسفند ماه 1369 .
حکومت اسلامی: سازمان، ساختار و تشکیلات درونی مجلس خبرگان چگونه است؟
آیة اللّه امینی: مجلس خبرگان یک تشکیلات درونی دارد که عبارت است از: رئیس که با رأی مخفی و اکثریت مطلق، انتخاب می شود و دو نایب رئیس، که آن ها با همان رأی مخفی و اکثریت نسبی، انتخاب می شوند، هر یک از نامزدهای نایب رئیس که بیش تر رأی آوردند نایب رئیس اوّل و بعدی نایب رئیس دوّم می شود، که آن هم با رأی مخفی است. مجلس هم چنین دو منشی دارد که منشی ها هم با رأی مخفی و در یک نوبت با اکثریت نسبی آرا انتخاب می شوند.
مجلس خبرگان چند کمیسیون برای کارهای مختلف دارد. غیر از این، خبرگان یک دبیرخانه دارد که رئیس آن را هیئت رئیسه مجلس خبرگان انتخاب می کنند. رئیس دارای چند معاون است که آن ها را خودش انتخاب می کند. دبیرخانه دارای یک مرکز تحقیقات علمی است که در مسائل حکومت اسلامی و ولایت فقیه تحقیق می کند.
حکومت اسلامی: لطفاً راجع به کمیسیون های مجلس خبرگان، توضیح بیش تری بفرمایید.
آیة اللّه امینی: یکی کمیسیون اصل 107 و 109 قانون اساسی است. کار این کمیسیون بسیار مهم است. من ابتدا اصل 107 و 109 را می خوانم، بعد کارهای کمیسیون را در این خصوص بیان می کنم.
اصل یک صدوهفتم این است:
"پس از مرجع عالی قدر تقلید و رهبر کبیر انقلاب جهانی اسلام و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران حضرت آیة اللّه العظمی امام خمینی - قدس سره الشریف - که از طرف اکثریت قاطع مردم به مرجعیت و رهبری شناخته و پذیرفته شدند تعیین رهبر به عهده خبرگان منتخب مردم است. خبرگان رهبری درباره همه فقهای واجد شرایط مذکور در اصول پنجم و یک صد و نهم بررسی و مشورت می کنند هرگاه یکی از آنان را اعلم به احکام و موضوعات فقهی یا مسائل سیاسی و اجتماعی یا دارای مقبولیّت عامّه یا واجد برجستگی خاص در یکی از صفات مذکور در اصل یک صد و نهم تشخیص دهند او را به رهبری انتخاب می کنند و در غیر این صورت یکی از آنان را به عنوان رهبر انتخاب و معرفی می نمایند. رهبر ِمنتخب خبرگان، ولایت امر و همه مسئولیت های ناشی از آن را برعهده خواهد داشت. رهبر در برابر قوانین با سایر افراد کشور مساوی است."
در اصل 109 هم آمده است:
"شرایط و صفات رهبری:
1. صلاحیت علمی لازم برای افتا در ابواب مختلف فقه؛
2. عدالت و تقوای لازم برای رهبری امت اسلام؛
3. بینش صحیح سیاسی و اجتماعی، تدبیر، شجاعت، مدیریت و قدرت کافی برای رهبری. در صورت تعدّد واجدین شرایط فوق، شخصی که دارای بینش فقهی و سیاسی قوی تر باشد مقدم است."
در اصل 109 شرایط و صفات رهبر را ذکر کرده و در اصل 107 کیفیّت انتخاب را. کار کمیسیون 107 و 109 این است که اوّلاً: شرایط و صفاتی که برای رهبر ذکر شده با بحث و تحقیق و دقّت، مفاهیم آن روشن می شود، بعد در جلسه عمومی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و در نهایت تأیید یا رد و یا تکمیل و اصلاح می شود.
کار مهم دیگر، آن است که بعد از این که این صفات معلوم شد و روشن شد که کیفیّت انتخاب چگونه است؟ باز هم احتیاج به بحث و دقّت دارد؛ مثلاً صفاتی هم چون "اعلم به احکام" و این که اصلاً "اعلمیت" چیست و اعلمیت در موضوعات فقهی یا در مسائل اجتماعی - سیاسی چگونه است؟ و مصادیق آن ها چه کسانی اند؟ یا این که "مقبولیّت عامّه" یعنی چه؟ همه این ها نیاز به بحث دارد که این مربوط به اصل یک صدوهفتم قانون اساسی است، و هم چنین بحث در موارد تزاحم و ترجیح صفات مذکور در اصل یک صد و نهم قانون اساسی از وظایف کمیسیون اصل یک صد و هفتم است.
این ها کارهایی است که کمیسیون اصل 107 انجام می دهد. در واقع می توانم بگویم که کمیسیون اصل 107 فعّال ترین کمیسیون ها بوده، از اوّل هم کمال دقّت و بررسی را در مسائل جزئی ِفقهی، به صورت بحث های مدرسه و درس خارج، می کرده، بعد هم آن ها را تنظیم و آمادّه و در اجلاسیه عمومی مطرح می کرده و خبرگان آن را به بحث می گذاشتند.
کار این کمیسیون در واقع یک آمادگی به خبرگان می دهد که اگر خواستند رهبر جدید را انتخاب کنند آماده باشند.
کار این کمیسیون، همیشگی و در طول سال است. در سال های اوّل تشکیل مجلس خبرگان، جلسه های این کمیسیون هر 15 روز یک بار بود، بعد تدریجاً که مسائل کم تر شد، بر طبق نیاز، تشکیل می شد، گاهی ماهی یک مرتبه، گاهی پانزده روز یک مرتبه و گاهی هم هفته ای یک مرتبه.
کمیسیون دیگر مربوط به اصل 108 قانون اساسی است که در واقع "کمیسیون ِآیین نامه و انتخابات" است. این کمیسیون کارش این است که آیین نامه داخلی مجلس خبرگان را تنظیم می کند تا در جلسه عمومی مطرح شود. هم چنین آیین نامه انتخابات را تعیین می کند و بعد از آن اگر اصلاحاتی لازم شد انجام می دهد. این کمیسیون هم همیشه هست، جلسه های آن در سال های اوّل زیاد بود و در دوره اوّل از همه کمیسیون ها فعّال تر بود، چون می خواستیم آیین نامه ها را اصلاح کنیم ولی بعداً کم تر شد، حالا هر وقت چیزی به آن ارجاع داده شد تشکیل جلسه می دهند.
کمیسیون سوّم مربوط به اصل 111 قانون اساسی است، آن اصل چنین می گوید:
"هرگاه رهبر از انجام وظایف قانونی خود ناتوان شود یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصل پنجم و یک صد و نهم گردد یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرایط بوده است از مقام خود برکنار خواهد شد. تشخیص این امر به عهده خبرگان مذکور در اصل یک صدوهشتم می باشد…"
این بخشی از اصل 111 قانون اساسی است که می گوید: اگر رهبر در برابر کارهایی که باید انجام دهد ناتوان یا پیر و بیمار شد و نتوانست مسئولیت هایی را که به عهده اش گذاشته اند انجام بدهد خود به خود منعزل می شود و احتیاجی به عزل نیست. یا اگر معلوم شد از آغاز فاقد صفات لازم بوده؛ مثلاً در اوّل فکر می کردند با تقوا یا مجتهد است بعد معلوم شد که با تقوا نیست و شرایط لازم اجتهاد را ندارد، در این صورت خود به خود منعزل می شود. این کنار گذاشتن ها برعهده مجلس خبرگان است. بر طبق این اصل، خبرگان در دوره اوّل تشخیص دادند که کمیسیونی برای این قسمت تشکیل بدهند که این کمیسیون وظیفه اش نظارت و اشراف بر کارهای رهبری است و اسم آن "هیئت تحقیق" است. این هیئت، دو مسئولیت بزرگ برعهده دارد: یکی آن که آمادگی خود را برای مشاوره با رهبری اعلام می کند؛ یعنی در مواقعی که رهبر نیاز به مشورت داشته باشد، هیئت آمادگی خود را برای مشاوره با رهبر اعلام می کند، گاهی هم خود اعضای هیئت به بحث می نشینند و مطالبی را که لازم می دانند بعد از بررسی و بحث، خدمت رهبری ارائه می دهند.
کار دیگر این هیئت این است که از دور و نزدیک برکارهای رهبری اشراف دارد و سخنرانی ها، موضع گیری ها، عزل و نصب ها و کارهای دیگر رهبر را بررسی می کنند. یا بر عملکرد نهاد هایی که زیر نظر رهبری کار می کنند به طور غیر رسمی اشراف دارد و اگر در کار آن ها مشکلاتی دید به رهبری تذکر می دهد. اگر جوابی شنیدند و قانع شدند گاهی گزارش می دهند به هیئت رئیسه مجلس خبرگان، اگر هیئت رئیسه لازم و صلاح
دانستند اجلاسیه رسمی تشکیل می دهند و این موضوعات را مورد بررسی قرار می دهند. این دو کار ِمهم بر عهده هیئت تحقیق گذاشته شده است.
جلسه های هیئت تحقیق هم مستمر است؛ یعنی در طول سال هر پانزده روز یا هر ماه یک مرتبه اقلاً جلسه دارند.
منبع:فصلنامه حکومت اسلامی شماره 8